कविकङ्कन मुकुन्दराम चक्रवर्ती
कविकङ्कन मुकुन्दराम चक्रवर्ती
कविकङ्कन-मुकुन्दराम-चक्रवर्ती (कलियुग ४६२४ - ४७०२ / ख्रिस्ताब्द १५४० - १६०० ) मध्ययुगस्य वङ्गीय-साहित्य-कविः । तस्य पैतृक-निवासः पश्चिमवङ्गस्य वर्धमान-मण्डल-स्थितं दामुन्या-ग्रामे आसीत् । काव्य-चण्डीमङ्गलः (वा चण्डी) इति श्रीमुकुन्दः रचितवान् । प्रायः पङ्चसप्तत्यधिक-शत-वर्ष-पूर्वे (४९२४ कलियुगे / १८२२ ख्रिस्टाब्दे) श्रीमुकुन्दस्य अयं ग्रन्थः प्रथम-प्रकाशितः।
चण्डीमङ्गल-काव्ये कविः श्रीमुकुन्दः द्वे-पर्यायां तस्य आत्मपरिचयः ज्ञापनः कृतवान् - प्रथम्-पर्यायाम् आसीत् तस्य वंश-परिचयः तथा द्वितीये आसीत् ग्रन्थ-रचनास्य इतिवृतः । कविना प्रदत्त-वंश-तालिकायाः मते कयाडि-ग्रामस्य सावर्ण-गोत्रीय-ब्राह्मणः आसित् श्रीतपन-ओझा-महोदयः । श्री-तपनस्य प्रपौत्रः श्री-हृदय-मिश्रः आसित् - तस्य द्वौपुत्रौ कविचन्द्र-मुकुन्दौ । मिश्रः तेषु नवाब-प्रदत्त-उपाधिः । मुकुन्दस्य माता दैवकी-देवी। मुकुन्दस्य द्वपुत्रौ च द्वेपुत्र्यौ आसन् ।
बाल्यकालतः कवि-मुकुन्दः अध्यायनस्य सहितम् अन्येन-ब्राह्मण-सन्तानवत् देवता-नित्यसेवां करोति स्म । सः सुकण्ठस्य अधिकारी अपि आसीत् । बाल्य-कालतः सः सङ्गीत-रचनां कृत्वा गायति स्म ।
आत्मकथायाः द्वितीय-पर्यायः ग्रन्थ-रचना-कारणम् इति परिचितः । अस्मिन् कविः उक्तवान् इति एक-विषेश-समय-पर्यन्तं ६-७ पुरुषात् ते दमुन्याये सुखे जीविताः । परन्तु एकस्मिन् समयः देशे अराजकताः आरभते स्म । अत्याचारी मामुद-शरिफः (Mahmud Sharif) डिहिदारस्य नियुक्तः । सः ब्राह्मण-वैष्णवोपरि विशेष-अत्याचारम् आरम्भं कृतवान् । तस्यै अराजकतायै भीतः मुकुन्दः सप्त-पुरुष-निवास-स्थानं त्यक्त्वा निरापदाश्रय-सन्धानस्य यात्रां कृतवान् ।
पथे दस्यु-रूप-रायः तस्य सर्वस्यम् अपहरणं कृतवान् । कपर्दक-शून्य-कविः सपरिवार-सहितः क्षुधा-तृष्णा-कातरः परन्तु दीर्घपथ-अतिक्रमं कृत्वा मुण्डेश्वरीं दारकेश्वरं दामोदरं च नदीम् अतिक्रमयित्वा गोचाडियाग्राम-धारे एकस्मिन् तडाग-धारे आश्रयं नीतवान् । क्षुधार्त-शिशोः रोदने कविः तदा असहायम् ।
सः तडाग-जलपानं कृत्वा क्षुधा-निवृत्त-चेष्टां कृतवान् । तडाग-शम्बूकं संग्रहं कृत्वा कुमुद-पुष्पे देवता-पुजां कृतवान् । अवशेषे अवसन्न-कविः तस्मिन्-स्थाने प्रसुप्तवान् । तदा स्वप्ने देवीचण्डी तस्मै काव्य-रचनादेशं कृतवती ।
निद्रासमाप्तं कृत्वा कविः पुनरपि पथ-चलनम् आरम्भं कृतवान् । शिलाइ-नदी-पारं कृत्वा आडरा-नगरे प्रविष्टवान् । आडरायः राजा बांकुडा-रायः तस्मिन् आश्रयं दत्त्वा राज-परिवार-शिक्षकं नियुक्तं कृतवान् । कवेः छात्र-बांकुडा-राय-पुत्रस्य रघुनाथ-रायस्य अनुरोधे तथा देवी-स्वप्नादेश-पालनं कर्तुं मुकुन्द-कविः चण्डी-मङ्गल-काव्य-रचनायै व्रतीः भूतः ।
----------------------------------------------------------------------
কবিকঙ্কন মুকুন্দরাম চক্রবর্তী
কবিকঙ্কন-মুকুন্দরাম-চক্রবর্তী (কলিয়ুগ ৪৬২৪ - ৪৭০২ / খ্রিস্তাব্দ ১৫৪০ - ১৬০০ ) মধ্যয়ুগস্য বঙ্গীয়-সাহিত্য-কবিঃ । তস্য পৈতৃক-নিবাসঃ পশ্চিমবঙ্গস্য বর্ধমান-মণ্ডল-স্থিতং দামুন্যা-গ্রামে আসীত্ । কাব্য-চণ্ডীমঙ্গলঃ (বা চণ্ডী) ইতি শ্রীমুকুন্দঃ রচিতবান্ । প্রায়ঃ পঙ্চসপ্তত্যধিক-শত-বর্ষ-পূর্বে (৪৯২৪ কলিয়ুগে / ১৮২২ খ্রিস্টাব্দে) মুকুন্দস্য অয়ং গ্রন্থঃ প্রথম-প্রকাশিতঃ।
চণ্ডীমঙ্গল-কাব্যে কবিঃ শ্রীমুকুন্দঃ দ্বে-পর্যায়াং তস্য আত্মপরিচয়ঃ জ্ঞাপনঃ কৃতবান্ - প্রথম্-পর্যায়াম্ আসীত্ তস্য বংশ-পরিচয়ঃ তথা দ্বিতীয়ে আসীত্ গ্রন্থ-রচনাস্য ইতিবৃতঃ । কবিনা প্রদত্ত-বংশ-তালিকায়াঃ মতে কয়াডি-গ্রামস্য সাবর্ণ-গোত্রীয়-ব্রাহ্মণঃ আসিত্ শ্রীতপন-ওঝা-মহোদয়ঃ । শ্রী-তপনস্য প্রপৌত্রঃ শ্রী-হৃদয়-মিশ্রঃ আসিত্ - তস্য দ্বৌপুত্রৌ কবিচন্দ্র-মুকুন্দৌ । মিশ্রঃ তেষু নবাব-প্রদত্ত-উপাধিঃ । মুকুন্দস্য মাতা দৈবকী-দেবী। মুকুন্দস্য দ্বপুত্রৌ চ দ্বেপুত্র্যৌ আসন্ ।
বাল্যকালতঃ কবি-মুকুন্দঃ অধ্যায়নস্য সহিতম্ অন্যেন-ব্রাহ্মণ-সন্তানবত্ দেবতা-নিত্যসেবাং করোতি স্ম । সঃ সুকণ্ঠস্য অধিকারী অপি আসীত্ । বাল্য-কালতঃ সঃ সঙ্গীত-রচনাং কৃত্বা গায়তি স্ম ।
আত্মকথায়াঃ দ্বিতীয়-পর্যায়ঃ গ্রন্থ-রচনা-কারণম্ ইতি পরিচিতঃ । অস্মিন্ কবিঃ উক্তবান্ ইতি এক-বিষেশ-সময়-পর্যন্তং ৬-৭ পুরুষাত্ তে দমুন্যায়ে সুখে জীবিতাঃ । পরন্তু একস্মিন্ সময়ঃ দেশে অরাজকতাঃ আরভতে স্ম । অত্যাচারী মামুদ-শরিফঃ ("Mahmud Sharif") ডিহিদারস্য নিয়ুক্তঃ । সঃ ব্রাহ্মণ-বৈষ্ণবোপরি বিশেষ-অত্যাচারম্ আরম্ভং কৃতবান্ । তস্যৈ অরাজকতায়ৈ ভীতঃ মুকুন্দঃ সপ্ত-পুরুষ-নিবাস-স্থানং ত্যক্ত্বা নিরাপদাশ্রয়-সন্ধানস্য যাত্রাং কৃতবান্ ।
পথে দস্যু-রূপ-রায়ঃ তস্য সর্বস্যম্ অপহরণং কৃতবান্ । কপর্দক-শূন্য-কবিঃ সপরিবার-সহিতঃ ক্ষুধা-তৃষ্ণা-কাতরঃ পরন্তু দীর্ঘপথ-অতিক্রমং কৃত্বা মুণ্ডেশ্বরীং দারকেশ্বরং দামোদরং চ নদীম্ অতিক্রময়িত্বা গোচাডিয়াগ্রাম-ধারে একস্মিন্ তডাগ-ধারে আশ্রয়ং নীতবান্ । ক্ষুধার্ত-শিশোঃ রোদনে কবিঃ তদা অসহায়ম্ ।
সঃ তডাগ-জলপানং কৃত্বা ক্ষুধা-নিবৃত্ত-চেষ্টাং কৃতবান্ । তডাগ-শম্বূকং সংগ্রহং কৃত্বা কুমুদ-পুষ্পে দেবতা-পুজাং কৃতবান্ । অবশেষে অবসন্ন-কবিঃ তস্মিন্-স্থানে প্রসুপ্তবান্ । তদা স্বপ্নে দেবীচণ্ডী তস্মৈ কাব্য-রচনাদেশং কৃতবতী ।
নিদ্রাসমাপ্তং কৃত্বা কবিঃ পুনরপি পথ-চলনম্ আরম্ভং কৃতবান্ । শিলাই-নদী-পারং কৃত্বা আডরা-নগরে প্রবিষ্টবান্ । আডরায়ঃ রাজা বাংকুডা-রায়ঃ তস্মিন্ আশ্রয়ং দত্ত্বা রাজ-পরিবার-শিক্ষকং নিয়ুক্তং কৃতবান্ । কবেঃ ছাত্র-বাংকুডা-রায়-পুত্রস্য রঘুনাথ-রায়স্য অনুরোধে তথা দেবী-স্বপ্নাদেশ-পালনং কর্তুং মুকুন্দ-কবিঃ চণ্ডী-মঙ্গল-কাব্য-রচনায়ৈ ব্রতীঃ ভূতঃ ।
Reference
- Sukumar Sen (1991, reprint 2007). Bangala Sahityer Itihas
- https://en.wikipedia.org/wiki/Chandimangal
- কবিকঙ্কন মুকুন্দরাম চক্রবর্তী
Comments
Post a Comment